تیغ دیجیتال بر حنجره کتاب

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «صبح توس»، همه می‌دانیم که سرانه مطالعه کتاب در کشور پایین و آمار کتاب‌‌نخوان‌ها بالاست. نیازی به اعداد و ارقام هم نیست همین که به اطرافمان بنگریم و در میان اطرافیانمان جستجو کنیم، می‌بینیم که جایگاه کتاب در خانواده‌ها تا چه اندازه پایین است. 

در گذشته اگر افراد اهل مطالعه کتاب هم نبودند اما برای کسب اطلاعات در رابطه با یک موضوع خاص مجبور بودند گاهی سراغی از کتاب بگیرند. اما امروز در زمانه‌‌ای هستیم که دنیای اطلاعات، ما را احاطه کرده‌ است و با یک  سرچ و کلیک ساده به راحتی مطالب مورد نیاز خود را پیدا می‌کنیم. همین عامل باعث شده است افراد کتابخوان دیگر نه از روی اختیار و نه از روی اجبار به سراغ کتاب بروند. 

اما دلیل این همه بی‌مهری نسبت به کتاب سوالی است که بهترین پاسخ آن را خود کتاب‌نخوان‌ها می‌دانند. 

ما در این گزارش سراغ افرادی رفتیم که اهل مطالعه کتاب نیستند. افرادی که علی‌رغم داشتن تحصیلات دانشگاهی اما از کتاب خواندن فاصله گرفته‌اند و آخرین کتاب‌هایی که خوانده‌اند مربوط به همان دوران دانشگاهشان بوده است. 

صبح توس: چه عواملی باعث می‌شود که شما رغبتی به مطالعه کتاب نداشته باشید؟

مریم بانوی 30 ساله که مدرک کارشناسی دارد در پاسخ به این سوال می‌گوید: کتاب‌ها نمی‌توانند مخاطب را جذب کنند، به نظر من کتاب باید در همان چند سطر اول آنقدر جذابیت داشته باشد تا مخاطب رغبت پیدا کند ادامه آن را بخواند. 

الهه بانوی 35 ساله، با داشتن مدرک کاردانی اما میل و رغبتی به خواندن کتاب ندارد. او می‌گوید: مشغله کاری فرصتی برای کتاب خواندن باقی نمی‌گذارد. با رسیدگی به کارهای منزل و فرزندان دیگر هیچ وقت اضافه‌ای برایم باقی نمی‌ماند.

علی 25 ساله، با داشتن مدرک کاردانی در پاسخ به این سوال عنوان می‌کند: من اهل مطالعه کتاب هستم اما عواملی نظیر کار، روزمرگی‌های زندگی و فضای مجازی فرصت و رغبتی برای مطالعه نمی‌گذارند.

فهیمه بانوی 37 ساله که مدرک کارشناسی دارد، عنوان می‌کند: در خانه دو فرزند دارم که تمام حواسم به آن‌هاست و نمی‌توانم روی کتاب خواندن تمرکز داشته باشم.

احمد 40 ساله با داشتن مدرک کارشناسی اهل کتاب خواندن نیست. او می‌گوید: من دلم می‌خواهد کتاب بخوانم. حتی برای فرزندانم هم کتاب می‌خرم. اهل فضای مجازی هم نیستم اما نمی‌دانم چرا برای کتاب خواندن نمی‌توانم وقت بگذارم و کارهای دیگر را ترجیح می‌دهم.

صبح توس: چه سرگرمی‌ یا فعالیت‌های دیگری را به جای خواندن کتاب ترجیح می‌دهید؟

مریم: من به دلیل مشغله زندگی اوقات فراغتی ندارم که بخواهم وقتم را با آن پر کنم اما اگر هم وقتی پیدا کردم ترجیح می‌دهم فیلم ببینم یا موسیقی گوش کنم.

الهه: من تماشای فیلم را به خواندن کتاب ترجیح می‌دهم.

علی: تا جایی که امکانش باشد اولویتم کتاب است و جایگزین دیگری را ترجیح نمی‌دهم. 

فهیمه: در خانه کارهای هنری نظیر خیاطی، گلدوزی و نقاشی انجام می‌دهم. کارهای هنری لذت بیشتری نسبت به یکجا نشستن و کتاب خواندن به من می‌دهند.

احمد: من به فیلم دیدن علاقه زیادی دارم.

صبح توس: اگر زمانی علاقه‌مند به کتاب خواندن شوید، دوست دارید از چه نوع کتاب‌هایی شروع کنید؟

مریم: من کتاب‌های رمان را دوست دارم. در زمینه روانشناسی نیز تعداد اندکی از روانشناسان هستند که اگر روزی رغبتی برای کتاب خواندن داشته باشم سراغ آن‌ها می‌روم.

الهه: من اگر بخواهم کتاب خواندن را شروع کنم از رمان آغاز می‌کنم.

علی: دوست دارم کتاب خواندن را از کتاب‌های تاریخی و ادبی آغاز کنم.

فهیمه: من نیز دوست دارم آغاز کتاب خواندنم با رمان و کتاب‌های تاریخی باشد.

احمد: من کتاب‌های تاریخی را دوست دارم.

صبح توس: آیا به نظر شما کتاب‌ها می‌توانند بر زندگی شخصی یا شغلی شما تاثیر بگذارند؟ 

مریم: اگر کتابی خوب باشد بله می‌تواند.

الهه: بله قطعا کتاب خوب بر زندگی تاثیر مثبتی می‌گذارد.

علی: بله می‌تواند.

فهیمه: بله. قطعا کتاب با محتوای خوب ‌در زندگی اثربخش است. 

احمد: بله بی‌تردید کتاب می‌تواند تاثیرگذار باشد.

صبح توس: آیا کتابی بوده است که زمانی به خواندن آن علاقه داشته باشید؟ 

مریم: بله. در نوجوانی رمان دوست داشتم.

الهه: معمولا زندگینامه‌ها، بخصوص زندگینامه شهدا و همسرانشان را دوست دارم مطالعه کنم.

علی: بله در گذشته کتاب‌هایی بوده که آ‌ن‌ها را خواندم و از خواندنش لذت بردم.

فهیمه: بله. در گذشته که موبایل و اینترنت نبود برای جمع‌آوری اطلاعات و استفاده از مطالب درسی بیشتر به کتاب و کتابخانه وابسته بودم.

احمد: بله. در گذشته یک کتاب سیاسی خوانده بودم که ماجرای آن برایم جذاب بود.

صبح توس: آیا به جای کتاب محتوای دیگر نظیر فیلم یا پادکست را ترجیح می‌دهید؟

مریم: بله. من فیلم و موسیقی را به کتاب ترجیح می‌دهم.

الهه: بله من فیلم را به کتاب ترجیح می‌دهم.

علی: خیر.

فهیمه: بله بعلت دسترسی آسان فیلم و پادکست را ترجیح می‌دهم.

احمد: بله من فیلم دیدن را ترجیح می‌دهم. 

صبح توس: به نظر شما کتاب‌های الکترونیکی یا صوتی می‌توانند به شما کمک کنند تا بیشتر کتاب بخوانید؟ 

مریم: بله 

الهه: بله کتاب صوتی می‌تواند اما الکترونیکی نه چون باعث آسیب به چشم می‌شود.

علی: خیر هیچکدام از این دو مورد را نمی‌پسندم. اگر بخواهم کتاب بخوانم ترجیح می‌دهم فیزیکی باشد.

فهیمه: شاید استفاده از کتاب‌های صوتی و الکترونیکی در ابتدا جذاب باشد اما به مرور زمان به علت نور و امواجی که دارد چشم را خسته می‌کند؛ بنابراین توصیه نمی‌شود.

احمد: خیر من هرگز از کتاب‌های صوتی و الکترونیکی به علت عوارضی که دارد استفاده نمی‎‌کنم. ترجیح می‌دهم کتاب نخوانم تا اینکه کتاب بخوانم و بیمار شوم.

صبح توس: آیا در جریان فواید کتاب خواندن و مطالعه کردن هستید؟

مریم: بله. با فواید کتاب خواندن آشنا هستم. من در دوران کودکی زمانی که ابتدایی بودم می‌نوشتم و بسیار به نویسندگی علاقه داشتم و بسیار هم موفق بودم. و در زمینه نویسندگی رتبه می‌آوردم. هر موضوع انشایی که معلم می‌داد داستانش را می‌نوشتم، شعرش را می‌گفتم و دوست داشتم زمانی برسد که من علاوه بر نوشتن به خواندن هم علاقه‌مند شوم تا دامنه لغاتم گسترش یابد و جمله‌بندی‌های بهتری انجام دهم. اما چون کتاب خواندن را خیلی دوست نداشتم دیگر نتوانستم بنویسم.

علی: بله کتاب خواندن موجب افزایش دایره لغات می‌شود. به نویسندگی کمک می‌کند. باعث تقویت قدرت بیان می‌شود و اطلاعات عمومی را زیاد می‌کند.

فهیمه: بله. نوشتن کتاب برای انتقال دانش به دیگران و خواندن کتاب برای بهره بردن از تجارب و دانش نویسنده است. بستگی به موضوع کتاب و کاربرد آن د ارد.

احمد: بله. کتاب به قدرت بیان و افزایش اطلاعات عمومی کمک می‌کند.

صبح توس: آخرین کتابی که خواندید چی بود؟ آیا از خواندنش لذت بردید؟ 

مریم: کتاب ریحانه بهشتی را خواندم. 

الهه: کتاب «یادت باشد» را خواندم. بله بسیار جذاب بود. 

علی: آخرین بار یک کتاب تاریخی خواندم و از خواندنش لذت بردم.

فهیمه: من هر روز کتاب قرآن و ادعیه می‌خوانم و بسیار برایم آرامش بخش است. آخرین کتابی که خواندم کتاب «تربیت جنسی در اسلام، آموزه‌ها و راهکارها» نوشته سیدمحمود مرویان حسینی بود. این کتاب برای تربیت کودک و نوجوان بسیار مفید است. 

احمد: آخرین کتابی که خوانده‌ام یک کتاب سیاسی بود اما نامش یادم نیست. کتاب خوبی بود.

صبح توس: به نظر شما چرا بیشتر مردم کتاب نمی‌خوانند؟

مریم: به نظرم من چون تمام کتاب‌ها در گوشی هست و دیگر نیازی به خریدن کتاب نیست و بسیار هم دسترسی به آن‌ها آسان است.

الهه: مشغله‌های فکری و فشارهای زندگی دیگر وقت و رغبتی برای مردم باقی نمی‌گذارد که بخواهند مطالعه کنند.

علی: مردم سرگرم فضای مجازی هستند و دیگر وقتی برای کتاب خواندند ندارند. البته گرانی کتاب هم باعث کاهش تمایل افراد به خرید کتاب و مطالعه شده است.

فهیمه: با قابلیت سرعت بالای انتقال اطلاعات،تصاویر و ویدیوها با نور و رنگ‌های جذاب اینترنت و هوش مصنوعی دیگر کسی میل زیادی به خواندن کتاب برای پر کردن اوقات فراغت و سرگرمی، جستجوی مطالب و تحقیق ندارد. از عوامل نخواندن کتاب شاید قیمت بالای کتاب باشد که البته با گرانی تمامی اقلام معیشتی امری بدیهی است.

احمد: به نظر من کتاب‌ها جذابیتی برای مخاطبان ندارند. درست است که امروزه فضای مجازی وقت مردم را پر کرده است و میلی به خواندن کتاب ندارند اما در گذشته که فضای مجازی نبود باز هم مردم کتاب نمی‌خواندند و وقتشان را با فیلم و سریال پر می‌کردند.

سیده خدیجه حسینی، بانوی نویسنده در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «صبح توس»؛ به علت‌های عدم تمایل مردم به کتاب خواندن اشاره کرد و افزود: کتاب نخواندن مردم دلایل مختلفی دارد که اولین عامل آن ضعف در فرهنگسازی مطالعه از دوران کودکی است. 

وی با بیان اینکه وقتی در خانواده‌ای کتاب جایگاهی نداشته باشد نباید انتظار داشت از دل آن خانواده کودک کتابخوان بیرون بیاید، ادامه داد: همین کودک روزی پدر و مادری می‌شود که گرایشی به کتاب خواندن ندارد و فرزندان او نیز کتاب نمی‌خوانند و این چرخه ادامه پیدا می‌کند.

حسینی با تاکید بر اینکه فرهنگسازی برای کتاب‌خوانی باید از کودکی انجام شود، ابراز کرد: ما باید اصلاح این فرهنگ را از فرزندان خود شروع کنیم که خودشان روزی صاحب خانواده می‌شوند.

این بانوی نویسنده عامل دیگر در کتاب نخواندن را گسترش رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های مجازی عنوان کرد و افزود: مردم به محتواهای کوتاه و سریع علاقه پیدا کرده‌اند و دیگر کمتر کسی حوصله دارد برای خواندن 400 یا 500 صفحه از کتاب وقت بگذارد.

وی عامل دیگر را اوضاع نامناسب معیشتی و گرانی کتاب دانست و افزود: البته این عامل نسبت به عوامل دیگر خیلی نمی‌تواند تاثیرگذار باشد اما بی‌‌تاثیر هم نیست چون خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به جای هزینه کتاب به الویت‌های و نیازهای اولیه زندگی‌شان بپردازند.

حسینی با اشاره به اینکه چند شغله بودن و نداشتن زمان مناسب از دلایل دیگر کتاب نخواندن است، خاطرنشان کرد: این افراد می‌توانند از کتاب‌های صوتی استفاده کنند و زمان‌هایی که در مترو هستند یا در منزل آشپزی می‌کنند و یا در مواقع انتظار، می‌توانند از این کتاب‌ها بهره ببرند.

این بانوی نویسنده کتاب‌های دفاع مقدس یادآور شد: افرادی که اهل خواندن کتاب نیستند برای اینکه بتوانند به کتابخوانی علاقه‌مند شوند بهتر است ابتدا از موضوعات مورد علاقه‌شان کتاب انتخاب کنند و با روزی 10 دقیقه شروع کنند.

وی با بیان اینکه روزی 10 دقیقه برای شروع کار بسیار مناسب است و کسل کننده نیست، ادامه داد: این افراد حتی اگر شده با رمان زرد هم کتاب خواندن را شروع کنند ایرادی ندارد چرا که برای ابتدای کار خوب است و به مرور زمان این‌ها سلیقه‌شان عوض می‌شود و به درجات بالاتر می‌رسند.

پای صحبت مصاحبه‌شوندگان که نشستیم متوجه شدیم فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وقت افراد را ربوده است و فیلم و موسیقی و پادکست جذابیت بیشتری برای آنان دارد. 

افرادی که علاقه‌مند به خواندن کتاب هستند اما توجیهاتی همانند نداشتن وقت دارند، باید برای اینکه بتوانند در مسیر کتابخوانی قدم بگذارند تکلیفشان را با خودشان روشن کنند. هر زمان که پذیرفتند مطالعه کردن هم همانند غذا خوردن جزء اولویت‌های زندگی است، آنگاه  می‌توانند به دنیای کتابخوانی پا گذاشته و با برداشتن قدم‌های کوچک در ابتدای راه به کتاب‌خوانانی بزرگ تبدیل شوند.

انتهای خبر/ 

گزارش: سارا آویشی