شهر سنگی گم‌شده در اعماق زمین

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صبح‌ توس»؛ اگر به ۱۲ کیلومتری شمال غرب کاشمر حدود ۶ کیلومتری شمال روستای کسرینه سری بزنیم با بقایای قلعه باستانی، مواجه خواهیم شد که تنها دیواره‌ای مختصر و آثار غاری از آن بر جای مانده است؛ برای ورود به مجموعه‌ی نظامی آتشگاه از سوی جنوب پس از عبور از کسرینه ، ابتدا با دیواره‌های سنگی بسیار مرتفعی مواجه می‌شویم که در میانه‌ی آنها یک دره‌ی باز و عمیق مشاهده می‌شود.

در همین خصوص یکی از کارشناسان گردشگری و ابنیه‌های تاریخی در خصوص بقایای این مکان تاریخی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «صبح‌ توس»؛ گفت: مجموعه‌ی دفاعی آتش گاه که به عبارتی دیگر قلعه نیز نامیده شده است، مجموعه‌ای از سازه‌های مختلف دفاعی شامل بر دیوار، دیواره، برج، برجک و سنگرهای صخره‌ای به همراه یک قلعه‌ی مستحکم در مقابل ورودی اصلی و نیز دیوارهای دفاعی سنگی بسیار طویل در ارتفاعات بالاتر از قلعه‌ی ورودی است.

محمد یوسفی اظهار کرد: این مجموعه‌ی وسیع و گسترده در شمال روستای کسرینه و در فاصله اندکی از آن، بر روی ارتفاعات سیاه کوه، از مجموعه‌ی کوهستان‌های کوه سرخ واقع شده است.

وی خاطرنشان کرد: موقعیت فوق‌العاده این مجموعه و صعب‌العبور بودن مسیرهای آن چه از جبهه‌ی شمالی و کریز و چه از جبهه جنوبی و کسرینه باعث شده تا در مدت زمان طولانی، نظری خاص به این جایگاه داشته باشند.

این کارشناس گردشگری و ابنیه‌های تاریخی افزود: برای ورود به مجموعه‌ی نظامی آتشگاه از سوی جنوب پس از عبور از کسرینه، ابتدا با دیواره‌های سنگی بسیار مرتفعی مواجه می‌شویم که در میانه‌ی آنها یک دره‌ی باز و عمیق مشاهده می‌شود. بدون شک دروازه و برجک‌هایی نیز موجود بوده که امروزه جز پایه‌ی دیوار سنگی دیگر اثری از آن باقی نمانده است.

وی تصریح کرد: پس از عبور از این خط دفاعی مقدم، می‌توان در دو جبهه‌ی دیواره‌ای این دره تعداد زیادی سنگرها و برج‌های صخره‌ای را مشاهده کرد که برای تسلط کامل بر مسیر ورود تعبیه شده بودند که در بالای صخره بسیار عظیم یک قلعه به همراه سنگرها و دیواره‌های جانبی آن بر روی یک ایوان صخره‌ای طبیعی ساخته شده بود.

یوسفی بیان کرد: نقش این قلعه در حقیقت منحصر به پاسبانی از دره‌ی جنوبی می‌شود که تا دوران سلجوقی و ایلخانی توسط اسماعیلیان هنوز مورد استفاده بوده است. در دو سوی این قلعه دو دره کوچک‌تر مشاهده می‌شود که در مجموع این سه دره با هم تشکیل یک (Y) لاتین را می‌دهند.

وی با بیان اینکه دره‌ی اول در جهت غربی گسترش یافته و عریض‌تر از دره‌ی دوم است، اذعان کرد: برای ورود به قلعه مسیر دره‌ی غربی سهل‌تر است. درست قبل از عبور از این دیواره و در سمت شمالی آن مسیر صعود به قلعه‌ی دفاعی مشاهده می‌گردد، مسیری باز و عریض که توسط سنگرها و صفحه‌های سنگی بسیار زیاد به همراه دیواره‌های تو در تو محافظت می‌شده است.

 این کارشناس گردشگری و ابنیه‌های تاریخی ادامه داد: در همین تقاطع تعداد پنج عدد دهانه‌ی غار مشاهده می‌شود. از این تعداد به غیر از دو دهانه الباقی مسدود هستند. این دو دهانه هر دو به یک راهرو نامنظم با شیب تند و پرپیچ و خم ختم می‌گردند که در انتها و در اعماق زمین به دلیل ریزش سقف مسدود شده است.

 وی اظهار کرد: با توجه به تعداد دهانه‌ها و ساختار سنگی منطقه می‌توان فرض کرد سازه‌های سنگی و زیرزمینی فراوانی در این مجموعه قرار می‌گرفته که امروزه فقط این چند نمونه از آن باقی مانده، آثار تخریب شده ناشی از فرسایش و زلزله به خوبی جواب گوی ما است.

افسانه‌ها و روایت‌ها برای غار آتشگاه

یوسفی همچنین در خصوص غار آتشگاه گفت: برای غار آتشگاه افسانه‌ها و روایت‌های بسیاری موجود است که اکثر آنها توسط ساکنان محلی نقل می‌شود. افرادی که در گذشته به درون این سازه‌های زیرزمینی عجیب و ناشناخته قدم گذاشته و به اعماق تاریک این راهروهای طویل و بی‌انتها در سیاهی فرو می‌رفتند به دلیل عدم شناخت و اطلاعات ناکافی و تحت تأثیر افسانه‌ها و اسطوره‌های کهن برداشت‌های شخصی کرده و بدین‌سان روایات غریبی را نقل می‌کردند.

وی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین این روایات مربوط بودن این غار با کوهپایه‌های جنوب نیشابور است و نیز وجود شهر سنگی گم شده در اعماق زمین.

دور از ذهن نیست که در گذشته، ساکنان این مجموعه دست به تأسیس مجموعه‌های زیر زمینی مفصلی زده باشند که برای مواردی هم چون امور مذهبی، انبار توشه و آذوقه و یا مخفی گاه از آنها استفاده می‌کردند؛ اما مسلم است با گذشت زمان و سپری شدن نسل‌ها و فراموشی واقعیات، تخیلات و داستان سرایی‌های گوناگون به راحتی پروبال بسیاری به اصل موضوع داده است.

متأسفانه امروزه با توجه به تخریب مسیرهای درونی غار و ریزش شدید دیواره‌ها و سقف آن، مطالعه‌ی علمی بسیار دشوار گردیده و لازمه‌ی آن همتی عالی از سوی کارشناسان امر است.

سنگ چین‌هایی با عرض تقریبی چهار متر

این کارشناس گردشگری و ابنیه‌های تاریخی همچنین افزود: نکته‌ی بسیار جالبی که در بخش‌هایی از امتداد دره‌ی اصلی جنوبی و دره‌ فرعی غربی می‌توان مشاهده کرد اینکه سنگ چین‌هایی با عرض تقریبی چهار متر موازی با امتداد این دو دره و در بستر آنان خطوط دفاعی را بریده و به سوی ارتفاعات و صفحات بالاتر از ایوان قلعه در جهت شمال غربی ادامه می‌یابد.

وی بیان کرد: متأسفانه به دلیل ریزش شدید بدنه‌ی کوه در چندین نقطه از مسیر، تمامی طول امتداد آن به خوبی قابل تشخیص نبوده و بدین ترتیب نقطه پایانی این راه سنگی برای ما مهم است؛ اما وجود این راه سنگ چین شده به خوبی بیانگر این است که کاربرد اصلی و کلان مجموعه آتشگاه را در ارتفاعات بالاتر از ایوان قلعه‌ی ورودی باید جستجو کرد و هدف از تمامی این تأسیسات دفاعی محافظت از امری مهم‌تر در آن صفحات است.

یوسفی گفت: پس از صعود به بالای ایوان قلعه می‌توان به خوبی آثار معماری آجری مربوط به قلعه شامل بر اتاق‌ها و راه روهای متعددی را مشاهده کرد که به اشتباه و توسط افراد محلی تحت عنوان حمام معرفی شده بود.

 وی افزود: دیواره‌های دفاعی بیرونی، بدنه اصلی قلعه دفاعی را تشکیل می‌دهند و تماماً از ملات و لاشه سنگ بوده است. حال این‌که اکثر سنگرهای صخره‌ای و تراش‌های دیواره‌ای مربوط به قلعه و مسیرهای شمال شرقی بسیار کهن‌تر و فرسوده‌تر از سازه‌های آجری دوره اسماعیلی هستند. امری که سکونت و توجه دائم به این جایگاه را اثبات می‌کند، مسیر دوم شمال شرقی که به قلعه صعود می‌کند برخلاف مسیر غربی خصوصیتی منحصر به فرد دارد.

این کارشناس گردشگری و ابنیه‌های تاریخی اذعان کرد: ابتدا پس از عبور از یک سری تأسیسات دفاعی در دهانه دره شمال شرقی، وارد دره دوم می‌شویم که بسیار ناهموار بوده و در اکثر مسیر شیب تندی دارد. صخره‌های بسیار بلند و قائم که آن را محاط کرده‌اند باعث می‌شوند که در طول روز این دره از دریافت مستقیم خورشید محروم بماند.

دره‌ای با سازه‌ای عجیب و بسیار استثنایی

وی عنوان کرد: در انتهای دره با سازه‌ای عجیب و بسیار استثنایی روبه رو می‌شویم، دو مسیر سنگی تراشیده در دیواره صخره‌ها یکی بر روی دیواره سمت چپ که به قلعه صعود می‌کند و دیگری بر روی دیواره سمت راست که به ارتفاعات بالاتر صعود می‌کنند به قدری عجیب هستند که امر قضاوت در مورد آنها تا حدودی حساس و مشکل است.

یوسفی بیان کرد: این‌که عوامل طبیعی باعث پیدایش اول این دو راه صخره‌ای شده‌اند مسلم است، اما تطابق کامل این‌ دو مسیر با نیاز سازندگان مجموع نظامی- دفاعی آتش گاه برای دست‌یابی به ایوان قلعه از یک جهت در ارتفاعات فوقانی آتش گاه شگفت‌آور است. آنچه در ادامه می‌توان گفت این‌که در قسمت‌های فوقانی یک مجموعه‌ی بسیار وسیع‌تر در تمامی آن سطوح موجود است که از هر دو دره شمال شرقی و غربی راه دارد ولی متأسفانه به دلیل تخریب و فرسایش بسیار شدید، درک و تفسیر آن بسیار مشکل هست، امری که هنوز هیچ فرد و یا گروهی به طور اساسی و یا علمی اقدام به آن ننموده است.

وی اظهار کرد: اینکه مجموعه‌ی دفاعی آتشگاه از چه جهت ساخته شده به راستی بر ما معلوم نیست، اما مسلم است که در طی چندین قرن از دور کهن پیش از اسلام این مجموعه به آرامی گسترش یافته و تا دوران اسماعیلیه هنوز هم بخش‌هایی از آن مانند قلعه دفاعی ورودی و تأسیسات مربوطه پابرجا بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

انتهای خبر/