کارشناس مسائل مذهبی:

نخ تسبیح جامعه ایمانی، ولایت است

کارشناس مسائل مذهبی با بیان اینکه در دورانی که تنهایی و فردگرایی، پیوندهای انسانی را سست کرده است، اسلام راه نجات را در ارتباط مؤمنان با یکدیگر می‌داند، گفت: ولایت الهی نخ تسبیحی است که دل‌های مؤمنان را به هم پیوند می‌زند.

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «صبح توس»؛ در روزگاری که تنهایی به یکی از پرهزینه‌ترین بحران‌های جوامع انسانی بدل شده و واژه‌هایی همچون فردگرایی، قطع روابط، و فروپاشی خانواده‌ها بر فضای زیست اجتماعی انسان سایه انداخته‌اند، این پرسش جدی‌تر از همیشه در برابر ما قرار می‌گیرد که نقش دین در حفظ پیوندهای انسانی و اجتماعی چیست؟ آیا باورهای ایمانی می‌توانند انسان را در برابر تهاجم افسردگی و بی‌معنایی در عصر مدرن واکسینه کنند؟ و آیا راهی برای بازسازی دوباره جامعه‌ای همدل، مسئول و معنوی وجود دارد؟

برای بررسی این موضوع، به‌سراغ حجت‌الاسلام علی علوی‌مقدم، کارشناس مسائل دینی و از پژوهشگران اخلاق و معارف اجتماعی رفته‌ایم. او سال‌ها در حوزه تبیین آموزه‌های دینی با محوریت اخلاق ولایی، پیوندهای مؤمنانه، و جایگاه روابط اجتماعی در سبک زندگی اسلامی به تدریس، تبلیغ و تحقیق مشغول بوده است.

در این گفتگوی تفصیلی، علوی‌مقدم از اهمیت پیوندهای ایمانی و جایگاه ارتباط مؤمنان در منظومه فکری اسلام سخن می‌گوید؛ از خطر تنهایی و فردگرایی در دوران حیرت آخرالزمان هشدار می‌دهد و با استناد به آیات قرآن، روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام و واقعیت‌های امروز جهان، نگاهی ژرف به حقوق مؤمنان در جامعه ایمانی و الزامات اخلاقی و الهی آن ارائه می‌دهد.

در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:

صبح توس: در دنیای امروز که فردگرایی و تنهایی بشر را احاطه کرده، نگاه اسلام به روابط اجتماعی چگونه است؟

علوی‌مقدم: اسلام از اساس بر جمع و اجتماع بنا شده است، در تمامی آموزه‌های دینی، روح جمع‌گرایی جاری است و حتی در عبادات فردی نیز که ظاهراً شخصی هستند، در واقع بُعد اجتماعی دارند. نگاه اسلامی به روابط اجتماعی، نگاه صرفاً انسانی و اجتماعی نیست؛ بلکه این روابط در بستر ایمان و ولایت قرار دارند.

در قرآن و روایات، تأکید بسیاری بر روابط اجتماعی مؤمنان و پیوندهای ایمانی شده است، این پیوندها نه تنها به انسانیت و عدالت اجتماعی اشاره دارند، بلکه به نوعی تجلی از ولایت خداوند در زندگی اجتماعی مؤمنان هستند.

اسلام بر این باور است که مؤمنان باید همدیگر را همچون اعضای یک بدن ببینند، همان‌طور که در حدیث آمده است: مؤمنان همچون اعضای یک بدن هستند، وقتی عضوی از بدن درد می‌کشد، سایر اعضا نیز به تکاپو می‌افتند، این تشبیه به وضوح بیان می‌کند که پیوندهای مؤمنان باید به‌گونه‌ای باشد که در مواجهه با مشکلات و رنج‌های دیگران، همه مؤمنان احساس مسئولیت کنند.

نه از سر ترحم، که از سر ایمان

صبح توس: این نگاه با آنچه امروز در فرهنگ غرب می‌گذرد چه تفاوتی دارد؟

علوی‌مقدم: در فرهنگ مدرن غربی، احترام به حقوق دیگران معمولاً بر اساس منافع شخصی تنظیم می‌شود، انسان‌ها تا زمانی که منافعشان به خطر نیفتد، به حقوق دیگران احترام می‌گذارند، اما وقتی احساس کنند که در موقعیتی امن و بی‌خطر قرار دارند، ممکن است به راحتی به حقوق دیگران تجاوز کنند، این رفتار، به نوعی نتیجه فردگرایی است که در دنیای امروز به شدت رواج دارد.

در مقابل، اسلام پایه و اساس رعایت حقوق دیگران را ایمان و ولایت می‌داند، مؤمن، حتی در شرایطی که منفعت شخصی‌اش به خطر نمی‌افتد، در رفتار خود نسبت به دیگران دقت می‌کند و همیشه اخلاق اسلامی را رعایت می‌نماید، این نگاه دینی، به مراتب عمیق‌تر و معنوی‌تر از رفتارهای اخلاقی ظاهری است که تنها بر اساس محاسبات سود و زیان صورت می‌گیرد، اسلام از مؤمنان خواسته است که در شرایط مختلف، حتی در خلوت، رعایت حقوق دیگران را جدی بگیرند و به‌ویژه در زمان قدرت، نسبت به ضعفا بیش از پیش مهربان باشند.

دوران حیرت و سلاح شیطان

صبح توس: در مورد دوران آخرالزمان که در روایات آمده است، چطور می‌توان ارتباط آن را با پیوندهای اجتماعی در جامعه مؤمنان درک کرد؟

علوی‌مقدم: در روایات اسلامی، از دوران حیرت یا سردرگمی در آخرالزمان صحبت شده است، در این دوران، شیطان با استفاده از تمام ابزارهای خود، به‌ویژه ابزارهای روانی و اجتماعی، سعی در گمراه کردن انسان‌ها می‌کند، یکی از مهم‌ترین حربه‌های شیطان در این دوره، ایجاد اختلاف بین مؤمنان و تضعیف پیوندهای ایمانی است، زیرا زمانی که این پیوندها از بین بروند، انسان‌ها به راحتی به دام شیطان خواهند افتاد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در این زمینه مثالی زیبا آورده‌اند، ایشان می‌فرمایند: در هنگام کوهنوردی، کسانی که حرفه‌ای هستند در مناطق صعب‌العبور خود را به یکدیگر با طناب می‌بندند، این طناب باعث می‌شود که اگر یکی از آنها در حین صعود یا پایین آمدن لغزید، دیگران او را حفظ کنند، این مثال، پیوندهای مؤمنان را همانند طناب می‌داند که در بحران‌ها یکدیگر را حفظ می‌کنند و در برابر خطرات ایستادگی می‌کنند.

در دوران حیرت، زمانی که جامعه دچار تفرقه و درگیری می‌شود، شیطان می‌تواند به راحتی به اهداف خود دست یابد، این دوران، دقیقا همان زمانی است که پیوندهای اجتماعی و ایمانی میان افراد باید قوی‌تر از همیشه باشد تا در برابر فتنه‌ها و وسوسه‌های شیطان مقاوم بمانند.

غرب، قربانی تنهایی و فردگرایی

صبح توس: آیا در دنیای امروز، آسیب‌هایی که در نتیجه فروپاشی پیوندهای اجتماعی و فردگرایی در جوامع غربی ایجاد شده، قابل توجه است؟

علوی‌مقدم: بله، واقعاً همینطور است، در دنیای غرب، به‌ویژه در سال‌های اخیر، شاهد فروپاشی خانواده‌ها، کاهش روابط اجتماعی و افزایش انزوا و تنهایی هستیم، دولت‌های غربی به‌ویژه در بریتانیا، مجبور شده‌اند وزارتخانه‌ای به نام امور تنهایی تأسیس کنند تا به مشکلات ناشی از تنهایی و انزوا رسیدگی کنند، طبق گزارش‌ها، در سال ۲۰۱۸، بیش از ۹ میلیون نفر از جمعیت ۶۵ میلیونی انگلستان در اغلب اوقات تنها زندگی می‌کنند.

در واقع، این تنها بودن نه تنها در سال‌های پایانی زندگی، بلکه در تمامی سنین مشاهده می‌شود. این مسئله باعث ایجاد بحران‌هایی چون افسردگی، پوچی، اضطراب و حتی خودکشی شده است، در این شرایط، فردگرایی به بحرانی اجتماعی تبدیل شده است، علاوه بر آن، جامعه مجازی جایگزین جامعه حقیقی و ارتباطات انسانی شده است، به‌طوری‌که حتی برای انجام امور روزمره، افراد نیاز به تماس حضوری ندارند و تمام نیازهای خود را از طریق اینترنت و به‌صورت آنلاین تأمین می‌کنند.

جمع مؤمنان، محبوب خدا

صبح توس: اسلام چه راه‌حل‌هایی برای مقابله با این مشکلات و آسیب‌ها ارائه می‌دهد؟

علوی‌مقدم: اسلام به‌شدت بر جمع مؤمنان تأکید دارد و این جمع‌گرایی را نه تنها برای پیشرفت دنیوی بلکه برای سعادت اخروی نیز ضروری می‌داند، از نماز جماعت گرفته تا دعاهای دسته‌جمعی و حتی خوردن غذا در کنار خانواده، همه این‌ها راه‌هایی هستند که به تقویت پیوندهای ایمانی میان مؤمنان کمک می‌کنند، حتی در مواقعی که مؤمنان برای انجام عبادات فردی نیز دور هم جمع می‌شوند، ثواب‌های زیادی برای این اجتماعات در نظر گرفته شده است.

یکی از روایات معروف در این زمینه می‌گوید: وقتی ده نفر از مؤمنان با هم نماز جماعت می‌خوانند، ثواب آن نماز به قدری زیاد است که جز خدا کسی نمی‌تواند آن را بشمارد؛ این‌گونه اجتماعات، نه تنها باعث تقویت ایمان مؤمنان می‌شود، بلکه به انسجام و وحدت جامعه ایمانی کمک می‌کند، این وحدت، همان چیزی است که در برابر فتنه‌ها و مشکلات دنیای آخرالزمان، به مؤمنان قوت می‌بخشد.

حقوق حتی برای غیرانسان‌ها

صبح توس: آیا این پیوندهای اجتماعی تنها شامل مؤمنان است یا برای دیگر موجودات هم در آموزه‌های دینی حقوقی مطرح شده است؟

علوی‌مقدم: اسلام برای همه مخلوقات الهی احترام قائل است، در روایات اسلامی حتی به حقوق حیوانات، گیاهان و سایر موجودات اشاره شده است، حضرت علی علیه‌السلام در نامه‌ای به مالک اشتر می‌فرمایند: مردم یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش همانند تو انسان‌اند، این عبارت به روشنی نشان می‌دهد که اسلام علاوه بر احترام به حقوق مؤمنان، به حقوق انسان‌های غیرمسلمان نیز اهمیت می‌دهد.

این نگاه، نگاهی بسیار جامع و انسانی است که فراتر از مرزهای دین و مذهب می‌رود، در واقع در اسلام همه موجودات به‌ویژه انسان‌ها از حقوقی برخوردارند که باید در هر شرایطی رعایت شوند. این شامل رعایت حقوق حیوانات و حتی حفظ طبیعت می‌شود، به همین دلیل، هرگونه ظلم به موجودات، چه انسان‌ها و چه حیوانات، بر اساس آموزه‌های دینی محکوم است.

حفظ پیوند مؤمنان، یعنی حفظ ولایت

صبح توس: آیا می‌توان گفت که پیوند میان مؤمنان، تجلی ولایت الهی است؟

علوی‌مقدم: بله، دقیقاً همین‌طور است، در اسلام، ولایت الهی اساس پیوندهای اجتماعی و ایمانی است، همان‌طور که در قرآن آمده است: إنما المؤمنون إخوة (مؤمنان تنها برادر یکدیگرند)، این پیوند بین مؤمنان، تجلی ولایت خداوند است که از طریق این رابطه، مؤمنان یکدیگر را درک و حمایت می‌کنند. در حقیقت، این ولایت است که مؤمنان را به هم پیوند می‌دهد و اساس حقوق و تکالیف اجتماعی میان آن‌ها را تشکیل می‌دهد.

پیوندهای اجتماعی مؤمنان، نه تنها از جهت انسانی بلکه از لحاظ دینی و معنوی نیز اهمیت دارند. این پیوندها، هنگامی که در مسیر ایمان و ولایت الهی قرار بگیرند، می‌توانند جامعه‌ای سالم و مقاوم در برابر فتنه‌ها و مشکلات ایجاد کنند.

مؤمن واقعی، خادم برادر دینی‌اش است

صبح توس: در نهایت، چه توصیه‌ای به کسانی که به دنبال ایجاد جامعه‌ای ایمانی و پویا هستند، دارید؟

علوی‌مقدم: توصیه من این است که مؤمنان باید همیشه به یاد داشته باشند که کمک به برادر دینی خود، نه تنها یک عمل اخلاقی است، بلکه تقویت ایمان و ولایت نیز به دنبال دارد، همان‌طور که در روایات آمده است: برادرت را خوشحال کن، خدا خوشحالت می‌کند. این یعنی کمک به مؤمنین و برطرف کردن نیازهای آن‌ها نه تنها به نفع آن‌ها است، بلکه موجب تقویت ایمان خود شخص نیز می‌شود.

اگر مؤمنان در زندگی خود به این نکته توجه کنند که پیوندهای ایمانی همانند اعضای یک بدن هستند، هرگز به یکدیگر ظلم نخواهند کرد و همیشه در کنار یکدیگر خواهند ایستاد، این وحدت و همبستگی، زمینه‌ساز ظهور و نجات جامعه بشری خواهد بود.

انتهای خبر/